1909
16-17 XI W dzienniku "Słowo Polskie" ukazują się dwa artykuły Edmunda Naganowskiego o skautingu pt. "Bi-pi" i "Bi-es".
1910-1911
Andrzej Małkowski na polecenie organizacji "Zarzewie" tłumaczy książkę Baden-Powella "Skauting dla chłopców" ("Scouting for boys") na język polski. Staje się on gorącym entuzjastą skautingu, uważając go za nowy styl życia. Do swego pomysłu wciągnął działaczy innego stowarzyszenia "Eleusis" (T. Strumiłłę, J. Grodyńskiego i O. Drahonowską- swoją przyszłą żonę), propagującego poczwórną abstynencję - od alkoholu, tytoniu, kart i rozpusty.
1911
marzec-maj - Pierwszy kurs instruktorów skautowych we Lwowie. Uczestnicy kursu uzyskali informacje o wycieczkach, biwakach, szyfrach itp. o tym, co wkrótce nazwano harcami.
22 V Andrzej Małkowski podpisuje rozkaz, w którym powołuje trzy drużyny skautowe we Lwowie (dwie męskie i jedną żeńską):
I Lwowska Drużyna Skautów im. Naczelnika Kościuszki - drużynowy Czesław Pieniążkiewicz,
II Lwowska Drużyna Skautów im. Hetmana Chodkiewicza - drużynowy Franciszek Kapałka,
III Lwowska Drużyna Skautek im. Emilii Plater - drużynowa Olga Drahonowska.
Powstaje Naczelna Komenda Skautowa we Lwowie afiliowana przy Towarzystwie Gimnastycznym "Sokół".
W lipcu ukazała się pierwsza książka skautowa "Scouting jako system wychowania młodzieży na podstawie dzieła gen. Roberta Baden- Powella Scouting for boys przedstawił Andrzej Małkowski" . Podręcznik został przesłany do wszystkich zaborów.
15 X We Lwowie kazuje się pierwszy numer pierwszego polskiego czasopisma skautowego pt. "Skaut Pismo Młodzieży Polskiej". Na pierwszej stronie Skauta wydrukowano wiersz Ignacego Kozielewskiego pt. "Wszystko, co nasze" (późniejszy hymn harcerski). Pojawia się również wizerunek skauta trzymającego chorągiew z napisem "czuwaj". W środku redakcja zamieściła informację o konkursie "na polską odznakę skautową", który ostatecznie wygrał ks. Kazimierz Lutosławski.
W tym samym numerze Skauta ukazuje się pierwsza redakcja Prawa Skautowego i tekst "ślubowania skautowego". Skaut polski ślubował:
Wierność Ojczyźnie.
Gotowość w każdej chwili niesienia pomocy innym.
Posłuszeństwo Prawu Skautowemu.
W grudniu utworzono w Warszawie Naczelną Komendę Skautową obejmującą swym zasięgiem Królestwo Polskie
1912
III Lwowska Drużyna Żeńska prowadzona przez Olgę Drahonowską wprowadza na swym obozie pozdrowienie "Czuwaj" w miejsce dotychczasowego zawołania "Czołem".
Powstaje pierwszy wzór Krzyża Harcerskiego wzorowany na orderze Virtuti Militari. Pomysłodawcą projektu był ksiądz Kazimierz Lutosławski, "Szary".
W czerwcu wydano książkę Eugeniusza Piaseckiego i Mieczysława Schreibera pt. "Harce młodzieży polskiej", w której zamiast słów "skaut" i "skauting" użyto po raz pierwszy słów: "harcerz" i "harcerstwo", a także polskie nazewnictwo organizacji, stopni i funkcji: zastęp- zastępowy, drużyna- drużynowy, hufiec- hufcowy...
17 X powstaje w Poznaniu zastęp "Piast", wkrótce przekształcił się on w hufiec. W Wielkopolsce skauting tworzyła głównie młodzież robotnicza.
1913
19 VI W Zakopanem biorą ślub Olga Drahonowska i Andrzej Małkowski.
lipiec - Wszechbrytyjski Zlot Skautów w Birmingham, w którym uczestniczy 51-osobowa delegacja skautów polskich z trzech zaborów. Skauci polscy rozbili własny obóz, a drużyna reprezentacyjna występowała ze sztandarem z białym orłem w koronie.
Harcerstwo w latach I wojny światowej
1914
W lipcu rozpoczął się w Bieszczadach wschodnich trzeci skautowy kurs instruktorów. Z powodu nadchodzącej wojny kurs przerwano z postanowieniem kontynuowania pracy skautowej wszędzie, gdzie to będzie możliwe.
Wybucha I wojna światowa - harcerze i harcerki biorą zorganizowany udział w walkach na froncie i w służbie pomocniczej (łączność, kurierzy, ochrona mostów i kolei, straż graniczna, służba sanitarna itp.).
W 5 pułku Legionów Polskich działa harcerski pluton zwiadu "Czuwaje" dowodzony przez Stefana Roweckiego, przywódcę państwa podziemnego w latach I wojny światowej (Stefan "Grot" Rowecki).
Ogłoszenie przez Związkowe Naczelnictwo Skautowe (zabór austriacki) tekstu Prawa i Przyrzeczenia.
1915
Jan Sikorski wraz z grupą instruktorów utorzył Polską Organizację Skautową, która współpracowała z Legionami Polskimi. Także Junactwo (organizacja działąjąca od 1912r. wśród młodzieży wiejskiej i robotniczej) podjęło współpracę z legionami.
1916
1-2 XI W Warszawie powstaje Związek Harcerstwa Polskiego skupiający organizacje skautowe zaboru rosyjskiego: POS (Polska Organizacja Skautowa) i ZSP (Związek Skautek Polskich) i Junactwo. Jako wspólne odznaki przyjęto krzyż harcerski i lilijkę skautową.
1917
W lecie Olga Drahonowska-Małkowska zorganizowała pierwszą dziewczęcą gromadę zuchową w Zakopanem ("Krasnoludki").
Jan Mauersberger podjął próbę opracowania nowego systemu wychowania najmłodszych członków harcerstwa i zaproponował dla nich nazwę "zuchy".
1918
1-2 XI Lublin, polskie organizacje skautowe trzech zaborów łączą się w ogólnopolski Związek Harcerstwa Polskiego, liczący wówczas 33 tysiące harcerek i harcerzy.
Powstają pierwsze gromady wilcząt w Polsce, tworzone głównie przez harcerstwo męskie.
1 i 2 listopada 1918r. doszło do zjednoczenia harcerstwa wszystkich zaborów na zjeździe w Lublinie. Miało to miejsce, gdy na ulicach miast rozpoczęło się już rozbrajanie wrogich wojsk. A już 11 listopada 1918r. Polska odzyskała niepodległość. Właśnie wtedy powstał ogólnopolski Związek Harcerstwa Polskiego, liczący wówczas 33 tysiące harcerek i harcerzy. Powstają również wtedy pierwsze gromady wilcząt w Polsce, tworzone głównie przez harcerstwo męskie.
W nocy z 15 na 16 stycznia 1919 roku płynący do Odessy grecki statek "Chauonia" wpada na minę. Na jego pokładzie ginie Andrzej Małkowski. W tym samym roku zatwierdzono nazwę "harcerz" i "harcerka". Jednolity zapis ideałów harcerskich przyjęto 10 sierpnia i był on zawarty w Przyrzeczeniu i Prawie Harcerskim.
W 1920 r. odbył się I międzynarodowy zlot skautów "Jamboree" (zlot szczepów), na którym Robert Baden - Powell został obwołany Naczelnym Skautem Świata. Wtedy też ukazuje się książka "Jak skauci harcują" A. Małkowskiego.
Od 31 grudnia 1920 do 2 stycznia 1921 roku obradował w Warszawie I Walny Zjazd ZHP, na którym przyjęto statut ZHP. Zatwierdzono obowiązujące Prawo i Przyrzeczenie oraz wybrano władze, na których czele stanął generał Józef Haller. Natomiast Naczelnik Państwa Józef Piłsudski obejmuje protektorat nad ZHP.
W tym czasie powstała światowa organizacja WOSM - Światowa Organizacja Ruchu Skautowego (World Organization Of Scout Movement), której jednym z założycieli było właśnie ZHP. W 2004 roku WOSM skupiał około 28 mln członków w 216 państwach i terytoriach zależnych.
W latach 1918-1921 harcerze biorą udział w walkach o granice RP: w Powstaniu Wielkopolskim, trzech Powstaniach Śląskich, akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach, walkach z Ukraińcami i wojnie polsko-bolszewickiej.
Po Józefie Piłsudskim, w latach 1921-1924 protektorat nad ZHP obejmuje Prezydent Stanisław Wojciechowski.
W dniach 4-9 lipca 1924 r. odbyły się pierwsze narodowe zloty: harcerzy na Siekierkach i harcerek w Świdrze. Rozwijało się harcerskie szybownictwo, żeglarstwo, kajakarstwo, turystyka kwalifikowana, krótkofalarstwo, strzelectwo, spadochroniarstwo, rozmaite kluby sportowe. Harcerstwo kwitło dzięki dużemu wsparciu finansowemu państwa.
Od 23 sierpnia 1925 r. zaczyna działać Harcerska Szkoła Pracy w Sromowcach Wyżnych w Pieninach założona przez Olgę Drahanowską - Małkowską.
W 1926 r. Organizacja Harcerek reformuje i ujednolica pracę gromad zuchowych dziewcząt, w tym również roku jako kolejny obejmuje protektorat nad ZHP prezydent Ignacy Mościcki.
W latach 1926-39 Stanisław Dubois założył i prowadził organizację Czerwone Harcerstwo, które było pod wpływem ideowym Polskiej Partii Socjalistycznej (harcerstwo socjalistyczne). Organizacja zajmowała się wychowaniem dzieci przede wszystkim ze środowisk robotniczych.
W 1928 r. ZHP znów przyczyniło się do powstania międzynarodowej organizacji - Światowego Stowarzyszenia Skautek i Przewodniczek WAGGGS (World Association of Girl Guides and Girl Scouts). W okresie międzywojennym ZHP było aktywnym członkiem obu organizacji; brało czynny udział we wszystkich konferencjach i zlotach, wnosząc istotny wkład w rozwój skautingu na świecie. Udział ZHP był doceniany np. przez używanie podczas niektórych międzynarodowych spotkaniach skautowych języka polskiego jako jednego z języków oficjalnych.
Aleksander Kamiński tworzy w 1930r. ruch zuchowy, a 2 grudnia 1934r. zostaje zatwierdzone Prawo i Obietnica Zucha oraz Znaczek Zucha.
W tym samym roku upowszechniono pomysły i opracowania Aleksandra Kamińskiego dotyczące nowej metodyki zuchowej. Na wspólnej konferencji instruktorów harcerek i harcerzy uzgodniono jednolity dla dziewcząt i chłopców materiał programowy.
W dniach 6-12 sierpnia 1932 r. odbyła się światowa konferencja skautek na Buczu.
Szczególnie chlubnie zapisał się udział polskich harcerzy w IV Światowym Jamboree na Węgrzech w 12-18 czerwca 1933 roku, gdzie wyrobienia skautowego gratulował im sam założyciel skautingu, generał R. Baden-Powell. W zjeździe brało udział 1 125 harcerzy i 77 harcerek. Po Jamboree odbył się szereg wycieczek po Słowacji i Czechach zakończone 20 sierpnia spotkaniem w Harcerskiej Szkole Instruktorskiej na Buczu, która gościła 7. Konferencje Światową WAGGGS.
1 października 1933 r. w Nierodzimiu otwarto Szkołę Instruktorów Zuchowych na Śląsku, której komendantem został Aleksander Kamiński.
A już w dniach 1-11 lipca 1934 r. odbył się międzynarodowy kurs zuchowy pod kierownictwem A. Kamińskiego, gdzie zapoznaje on zagranicznych instruktorów z polską metodyką zuchową.
Wielkim wydarzeniem w życiu harcerzy okazał się Jubileuszowy Zlot w Spale z okazji 25-lecia harcerstwa, który miał miejsce 11-27 lipca 1935 roku. Wzięło w nim udział 25.000 uczestników ( 7 568 harcerek i 15 132 harcerzy, w tych liczbach 460 harcerek i 759 harcerzy z zagranicy. Ponadto w obozie są: 242 skautki i 1 138 skautów oraz 160 dawnych harcerek i 400 dawnych harcerzy).
Zostaje wtedy powołane Pogotowie Wojenne Harcerzy i Harcerek, którego komendantami zostają Józefina Łapińska i Józef Ratajczak.
Harcerstwo podczas II wojny światowej
27 września w Warszawie ( podczas jej kapitulacji), na naradzie obecnych w Warszawie członków Naczelnej Rady Harcerskiej i innych wybitnych instruktorów zapada decyzja o dalszym kontynuowaniu działalności harcerstwa w konspiracji, pod nazwą Szare Szeregi.
Szare Szeregi - kryptonim konspiracyjny Organizacji Harcerzy ZHP i szerzej - całego Związku Harcerstwa Polskiego, w okresie okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej 1939-1945. Szare Szeregi zostały powołane 27 września 1939 w Warszawie przez grono członków Naczelnej Rady Harcerskiej. Szare Szeregi wypracowały program wychowawczy w warunkach konspiracji wojennej i stworzyły tak sprawnie działającą strukturę organizacyjną.
Szare Szeregi współpracowały z Delegaturą Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj oraz Komendą Główną Armii Krajowej. Całością konspiracyjnego ZHP kierowało Naczelnictwo, początkowo 5, a od zimy 1943/44 - 6-osobowe. Do sierpnia 1942 przewodniczącym Szarych Szeregów był ks. hm. RP Jan Mauersberger, po jego śmierci dr Tadeusz Kupczyński.
Naczelnicy Szarych Szeregów 1939-1945
hm. Florian Marciniak - 27 września 1939 - 6 maja 1943,
hm. Stanisław Broniewski - 12 maja 1943 - 3 października 1944,
hm. Leon Marszałek - 3 października 1944 - 18 stycznia 1945.
Organizacja harcerzy opierała się na strukturze przedwojennego ZHP, posługiwano się kryptonimami:
Kwatera Główna - pasieka
Chorągwie - ule
Hufce - roje
Drużyny - rodziny
Zastępy - pszczoły.
Na czele organizacji harcerzy stał Naczelnik.
Działalność:
Działalność harcerzy do 27 IX skupiała się na m.in. organizowaniu konspiracyjnych drużyn, hufców, chorągwi. Zabezpieczano sprzęt, broń, drukarnie, sztandary.
Organizacja harcerzy prowadziła ponadto akcję "M", usiłując oddziaływać na całą młodzież niezorganizowaną. Wydawała wiele pism, w tym pisma Głównej Kwatery: "Źródło", później "Dęby", "Drogowskaz", "Pismo Młodych", "Brzask", wydawała liczne broszury i książki, m.in. "O powołaniu naszego pokolenia", "Wielka gra", "Przodownik" i "Kamienie na szaniec". Wyszkoliła ok. 300 instruktorów.
Oddział specjalny - III Kompania Wydzielona (nazwy: "Agat" - "Pegaz" - "Parasol"). Zadaniem oddziału było likwidowanie szczególnie szkodliwych hitlerowców - głównie funkcjonariuszy SS lub innych wysokich oficerów niemieckich.
Oddzielnie działała Organizacja Harcerek, nosząca kryptonim "Bądź gotów" i "Związek Koniczyn", zorganizowana w Pogotowie Harcerek.
Przy Kwaterze Głównej Szarych Szeregów działała od 1940 r. żeńska Grupa Wykonawcza Łączniczek i Kolporterek podległa Mirosławowi Cieplakowi "Giewontowi"; była to ok. 50 - osobowa grupa harcerek (w 1944), powstała z kręgu starszoharcerskiego przy 54 Warszawskiej Drużynie Harcerskiej, a następnie z utworzonej 54 Żeńskiej Drużyny Harcerskiej im. Władysława Jagiełły. Jej drużynową przez cały czas okupacji była Romana Łukaszewska "Ewa". Głównym zadaniem tego zespołu był kolportaż prasy konspiracyjnej Szarych Szeregów.
W grudniu 1940 roku Aleksander Kamiński sformułował program akcji "Wawer", który znalazł szeroki odzew wśród całej, nie tylko harcerskiej, młodzieży (poza organizacją nawet wśród dzieci). Nazwa pochodziła od nazwy podwarszawskiej wówczas miejscowości, gdzie w grudniu 1939 roku okupant dokonał pierwszej masowej zbrodni w rejonie Warszawy, mordując ponad 100 ludzi wywleczonych z domów w odwecie za śmierć niemieckiego żołnierza zamordowanego przez kryminalistów.
Początkowo "Wawer" polegał na płataniu figli, częstokroć bardzo dokuczliwych, Niemcom i polskim zdrajcom (szykany, napisy na murach, ulotki, wybijanie szyb). Później mały sabotaż podejmował także trudniejsze zadania - gazowanie kin, wywieszanie polskich flag, nadawanie polskich audycji przez niemiecka siec radiowa, kolportaż polskich dodatków do wydawanej przez Niemców prasy, rozmaite akcje propagandowe. Akcja "Wawer" w ciągu całego roku 1941 znacząco przyczyniła się do pokonania problemów "Szarych Szeregów", z czasem przestała jednak wystarczać starszej młodzieży. Jej wejściu do struktur wojskowych sprzyjało przekształcenie ZWZ w AK, gdzie zaszły istotne zmiany w formach i kierunkach działania wojska. Po uregulowaniu stosunku Sz. Sz. i AK (rozkaz Komendanta Głównego AK z marca 1942 r.) starsza młodzież miała współistnieć jednocześnie w obu organizacjach, młodsza miała brać udział jedynie w szkoleniach i służyć w służbach pomocniczych.
Szare Szeregi było podzielone na trzy gałęzie wiekowe, w których każda zawierała ściśle określony sposób, tryb prowadzenia i spełniania zadań wynikających z przynależności do niej:
"Zawisza" - 12-14 lat
Drużyny "Zawiszy" nie brały w zasadzie udziału w walce bieżącej. Natomiast przygotowywały się do pełnienia służby pomocniczej, a nauką na tajnych kompletach - do odbudowy Polski po wojnie. Spośród służb pomocniczych, pełnionych w okresie "przełomu", najbardziej znana jest zorganizowana w czasie powstania warszawskiego Harcerska Poczta Polowa.
"Bojowe Szkoły" (BS) - 15-17 lat
Drużyny BS pełniły służbę w małym sabotażu, będącym akcją propagandową skierowaną do ludności polskiej (w Warszawie w ramach organizacji "Wawer-Palmiry"). Akcja obejmowała pisanie na murach, rozlepianie afiszy i nalepek, rozdawanie ulotek, kolportaż fikcyjnych dodatków nadzwyczajnych do gazet, podłączenie się do niemieckich megafonów, zrywanie niemieckich flag, usuwanie z wystaw i gablot niemieckich fotografii, gazowanie kin. Do najgłośniejszych akcji należy zdjęcie niemieckiej tablicy z pomnika Mikołaja Kopernika w Warszawie. Wykonywana przez drużyny BS akcja "N" była destrukcyjną akcją propagandową, skierowaną do Niemców, polegającą głównie na podrzucaniu dywersyjnych ulotek i gazetek. Drużyny BS uczestniczyły w akcji "WISS" ("Wywiad - Informacja Szarych Szeregów"), polegającej na obserwacji niemieckich wojsk i ich ruchów. W ramach przygotowań do "przełomu" drużyny BS przechodziły przeszkolenie wojskowe, otrzymywały przydziały do jednostek AK (np. jako poczty dowódców, oddziały łączności i oddziały rozpoznawcze). Do okresu odbudowy przygotowywali się chłopcy z BS, podobnie jak z "Zawiszy", ucząc się. W powstaniu warszawskim walczyli w Śródmieściu jako kompania, a w innych dzielnicach jako plutony piechoty.
"Grupy Szturmowe" (GS) - powyżej 17 lat
Drużyny GS, podporządkowane "Kedywowi" (Kierownictwu Dywersji) AK, pełniły służbę w wielkiej dywersji. W Warszawie w sierpniu 1943 utworzono z nich batalion "Zośka", Oddziały GS wykonały wiele akcji bojowych, w tym wysadzanie mostów kolejowych, pociągów, odbijanie więźniów (akcja pod Arsenałem, akcja w Celestynowie), likwidacja funkcjonariuszy aparatu terroru (Kutschera, Koppe, Burcki oraz odpowiedzialnych za katowanie Jana Bytnara "Rudego": Schultza i Langego). Inne oddziały GS (np. Chorągwi Radomskiej i Krakowskiej) walczyły w oddziałach partyzanckich oraz prowadziły sabotaż kolejowy. Do "przełomu" oddziały GS przygotowywały się przez szkolenie w szkołach podchorążych (m.in. prowadzona przez Szare Szeregi Szkoła Podchorążych Piechoty Rezerwy Agricola) i szkolenie na kursach niższych dowódców (motorowe i saperskie). Do okresu odbudowy powojennej drużyny GS przygotowywały się kończąc naukę szkolną, podejmując tajne studia wyższe oraz samokształcenie (w tym tematykę tzw. ziem postulowanych). W okresie "przełomu" wiele oddziałów GS brało udział w walkach oddziałów AK, w tym w marszu na pomoc Warszawie.
Podstawowe zasady
Członków organizacji obowiązywało przedwojenne Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie. Przyrzeczenie uzupełniono dodatkową rotą konspiracyjną:
"Ślubuję na Twoje ręce pełnić służbę w Szarych Szeregach, tajemnic organizacyjnych dochować, do rozkazów służbowych się stosować, nie cofnąć się przed ofiarą życia".
Podstawową zasadą programu było wychowanie przez walkę. Program został sprecyzowany w koncepcji Dziś - jutro - pojutrze.
"Dziś" obejmowało działania bieżącej walki w okresie okupacji. Przygotowywanie do walki jawnej.
"Jutro" - przygotowanie się do "przełomu" (okres powstań), i sam "przełom". Walka w okresie powstania.
"Pojutrze" - przygotowanie się do okresu odbudowy i pracy po wyzwoleniu kraju.
Wśród bujnego wachlarza działań w SzSz możemy wyróżnić te najsłynniejsze, spektakularne, z największym wskaźnikiem niebezpieczeństwa oraz wreszcie te bardzo ludzkie, jak odbicie przyjaciela w Akcji pod Arsenałem, która stała się zarazem świadectwem i symbolem ówczesnych zasad i kodeksu moralnego.
Ważniejsze akcje Szarych Szeregów.
Wieniec I i II - przeprowadzona w różnych miejscach w noc sylwestrowa 31. grudnia 1942 roku polegająca na wysadzeniu pociągów.
Meksyk II - 26 marca 1943 - Akcja pod Arsenałem - odbicie 25 więźniów z niemieckiego konwoju policyjnego, w tym Jana Bytnara "Rudego", który zmarł po trzech dniach od ran, jakie hitlerowcy zadali mu podczas przesłuchań. Po akcji zmarli również: "Alek" - Aleksy Dawidowski i "Buzdygan" - Tadeusz Krzyżewicz. Dowódcą akcji był Stanisław Broniewski "Orsza", a jego zastępcą Tadeusz Zawadzki "Zośka".
Meksyk III - Akcja znana również pod kryptonimem Biała Róża, odbicie Floriana Marciniaka (akcja odwołana).
Celestynów - 20 maja 1943 odbicie transportu więźniów do Oświęcimia.
Akcja Kutschera - 1 lutego 1944 - zamach (udany) na komendanta warszawskiej policji i SS Franza Kutscherę. Niemcy przestali rozstrzeliwać na ulicach miasta polskich patriotów.
Akcja Koppe - nieudany zamach na szefa policji niemieckiej w Generalnym Gubernatorstwie.
"Taśma" - Sieczychy - 20 sierpnia 1943 - likwidacja strażnic granicznych. Podczas tej akcji zginął Tadeusz Zawadzki "Zośka".
"N" - akcja propagandowa wśród Niemców osłabiająca ich ducha walki.
"M" - akcja Młodzież.
W roku 1944 na terenie kraju było 18 chorągwi harcerzy i 14 chorągwi harcerek skupiających około 10 tys. harcerzy i 5 tys. harcerek. Konspiracyjny ZHP tworzył najliczniejszy związek młodzieży w Polsce w latach 1939-1945.Cześć dziewcząt działało w organizacji męskiej w rozmaitych służbach pomocniczych oddziałów, działało wówczas Pogotowie Harcerek, a później "Związek Koniczyn". Gdy w lutym 1942 roku powstał Referat Wojskowej Służby Kobiet AK (a była ona organizowana już od października 1939), harcerki powyżej 16 lat były przekazywane do jego dyspozycji.
1945
Po skończonej wojnie Polska podlegała Rosji Sowieckiej. Reżim komunistyczny nie dopuszcza swobód obywatelskich. Polska straciła wolność i niepodległość. ZHP dzieli się. Cześć próbuje ratować harcerstwo w Kraju, reszta kontynuuje działalność na Emigracji.
1947
ZHP wyrzucony z Międzynarodowego Biura Skautowego i z WAGGGS.
1949
Likwidacja ZHP w Kraju. Stworzenie w Kraju "Organizacji Harcerskiej Związku Młodzieży Polskiej", która jest organizacją komunistyczną. Była dosłowną kopią sowieckich pionierów (białe koszule, czerwone chusty, komunistyczna odznaka zamiast krzyża itp). Drużyny harcerskie ponownie schodzą do konspiracji. Pracują udając kluby turystyczne lub sportowe.
1950
Zakaz używania stroju i odznak harcerskich, nowe Prawo i Przyrzeczenie.
15 maja 1950 roku ZHP przestaje istnieć jako samodzielna organizacja. Zostaje wcielone do ZMP ( Związku Młodzieży Polskiej) jako Organizacja Harcerska (OH ZMP). Zniesione zostały przy tym tradycyjne mundury, odznaki, stopnie, sprawności. Nawet zamiast krzyża wprowadzono kolorowy znaczek. Do OH ZMP mogły należeć tylko dzieci z podstawówki. Organizacja ta była właściwie przygotowaniem do prawdziwego i jedynego słusznego "związku", czyli do samego ZMP. Świadczy o tym chociaż jeden z punktów prawa: "Harcerz pragnie być dobrym zetempeowcem."
1956
Powrót w Kraju do nazwy "ZHP" Przywrócono też mundur, Krzyż i lilijkę. Poza formami zewnętrznymi nic się w "OH" nie zmieniło. O odnowę harcerstwa walczy grupa instruktorów Szarych Szeregów: Aleksander Kamiński, Jan Rossman, Stanisław Broniewski "Orsza". Jednoczesnie byli instruktorzy OH (Jacek Kuroń) tworzą "Ruch drużyn walterowskich", kontynuujących "dorobek" OH.
Metody pracy opierały się na przedwojennych, a jej płaszczyzny wynikały z ówczesnej sytuacji kraju: odgruzowanie, służba dla frontu, pomoc rannym, usuwanie pozostałości poniemieckich, pomoc przy żniwach, służba dziecku, pomoc repatriantom, praca dla Ziem Odzyskanych. Harcerstwo liczyło w lipcu 1945 roku ponad 200.000 członków. Nowych harcerzy przyciagala legenda Szarych Szeregów, jednak dużym problemem był brak kadry - na jednego instruktora przypadało wtedy 450 harcerzy.
W styczniu 1949 ograniczono wiek młodzieży harcerskiej do 15 lat. Kontrole nad ZHP przejmować zaczął Związek Młodzieży Polskiej. Zmieniono Prawo i Przyrzeczenie, symbolikę i mundur. Odrzucono tradycyjną metodykę, formy pracy, rozwiązania programowe i organizacyjne. Zlikwidowano drużyny w szkołach średnich - po ukończeniu podstawówki, harcerze mieli przechodzić do podstawowych struktur ZMP. Odsunięto większość doświadczonych instruktorów. Przewodnikami drużyn zostali etatowi pracownicy szkół. Drużyna skupiała młodzież całej szkoły, a zastępy i ich odpowiedniki - ogniwa - odpowiadały klasie. Organizacja Harcerska ZMP wzorowana była na radzieckiej Organizacji Pionierskiej im. Włodzimierza Lenina. Harcerze podejmowali prace społeczne, uczestniczyli w wielkich konkursach i imprezach. Zastępy prowadzili nauczyciele, zbiórkami bywały lekcje, a na jednego przewodnika przypadało kilkuset uczniów.
8 grudnia 1956 roku w Łodzi na Ogólnopolskiej Naradzie Działaczy Harcerskich przywrócono tradycyjne formy pracy, Krzyż Harcerski, lilijkę, nazwę ZHP. Wiek harcerski zwiększono do 16 lat.
Przyjęto zasadę wychowania przez działalność społeczną. Przywrócono stopnie i sprawności. Wprowadzono drużyny zuchowe. Strukturę drużyn oparto na tradycyjnych wzorach harcerskich. We wrześniu został opracowany i wydany regulamin drużyny oraz mundurowy. Pod sam koniec 1956 roku Komenda Główna OHPL zatwierdziła odznakę zuchową (obowiązującą do dnia dzisiejszego).
ZHP włączyło się od razu w bardzo aktywną służbę Polsce po roku 1956 zorganizowano wiele akcji, m.in.:
Zamonit na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej (odbudowa i rozbudowa), Bieszczady 40, Bieszczady 2000 (zagospodarowanie Bieszczadów), 1001 Frombork, Frombork 2000 (odbudowa i rozbudowa Fromborka), Harcerska Operacja "Sudety".
1957
Powstała ,,Rozgłośnia Harcerska"
1958
Powstanie ,,Nieprzetartego Szlaku"
Przełom 1961-1962
Wprowadzono nowy system pracy drużyn harcerskich, który był efektem działań walterowców. Istotnym elementem tego systemu były miana.
1973
W czerwcu powstaje Federacja Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej(FSZMP). Powstał program działania harcerstwa na terenie szkół ponadpodstawowych, pod nazwą Harcerska Służba Polsce Socjalistycznej (HSPS).
1980
W latach 1980-1981 w wyniku niezwykle ostrej, słusznej krytyki harcerstwo nawiązało do swych źródeł. Uwagę skoncentrowano na umacnianiu drużyn, jako właściwego środowiska wychowawczego. Dowodem na błędne koncepcje z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych był masowy rozpad słabych drużyn i odpływ grupy ludzi przymusowo przypisanych do harcerstwa.
Harcerstwo zrezygnowało z masowej i nadmiernej dyrektywności programowej. Silna więzią okazała się historia harcerstwa oraz przykład istniejących dobrych drużyn. Wiele z nich działało, pomimo wielu przeciwności, w oparciu o własne wieloletnie tradycje przekazywane z pokolenia na pokolenie. Tradycja pomagała nowym pokoleniom harcerskim odnajdywać tożsamość ruchu harcerskiego.
1981
ZHP przestaje być członkiem FSZMP.
Rok 1981 kończy się wprowadzeniem stanu wojennego (13 XII) i internowaniem działaczy opozycji, w tym wielu harcerzy. Związek, jako jeden z nielicznych, nie został zdelegalizowany. Rozpoczął się okres szykan i represji.
1983
II pielgrzymka papieża do Polski. Harcerze ze środowisk KIHAM organizują służbę sanitarną i porządkową, która wspiera służby kościelne. Efektem tej "Białej Służby" było utworzenie półtajnego Ruchu Harcerskiego.
Zlot ZHP 1988 na Warmii i Mazurach (zwany potocznie Zlotem Grunwaldzkim) z udziałem 21 tys. harcerzy, zorganizowany na polach bitwy pod Grunwaldem w 70 rocznicę powstania ZHP.
Ruch Harcerstwa Rzeczypospolitej zmienia nazwę na Ruch Harcerski Rzeczypospolitej, z którego później wywodzi się m.in. Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej.
1989
Powstaje Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej. W skład ZHR weszły wsześniej działające nielegalnie organizacje harcerskie: Promieniści, Betanie, Harcerski Niezależny Ruch Liturgiczny, Polskie Bractwo Skautowe, Luzarowcy i Ruch Harcerski Rzeczypospolitej. IX Zjazd ZHP, na którym podjęto jeszcze jedną próbę ratowania jedności harcerstwa (jednym z efektów była zmiana numeracji Zjazdu na XXVI). Rada Naczelna ZHP rezygnuje z monopolu na odznaki i symbole hercerskie, co pozwoliło na oficjalną rejestrację pozostałych organizacji harcerskich. W Krakowie powstaje "ZHP - rok założenia 1918", który jest próbą odbudowy przedwojennego ZHP. Powstaje Stowarzyszenie Harcerstwa Katolickiego "Zawisza".
1990
XXVIII Zjazd ZHP wprowadził dwie roty Przyrzeczenia Harcerskiego. Przywrócił Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie z 1932 roku.
1992
Połączenie ZHR i ZHP-1918 w ZHR.
1995
Nadzwyczajny Zjazd ZHP w Poznaniu dokonuje ostatnich zmian w Statucie, które stały na przeszkodzie przynależności ZHP do światowego skautingu (m.in. przywrócona jedna rota Przyrzeczenia Harcerskiego). Światowy Zlot Harcerstwa Polskiego w Zegrzu.
1996
ZHP zostaje ponownie członkiem WOSM i WAGGGS. Udział reprezentacji ZHP w XXXII Światowej Konferencji WOSM (Szwecja) i XXIX Światowej Konferencji WAGGGS (Kanada).
1998
POH wstąpiła do ZHR.
2000
Światowy Zlot Harcerstwa Polskiego "GNIEZNO 2000" - zlot harcerski, zorganizowany przez Związek Harcerstwa Polskiego w dniach 3-12 sierpnia 2000 roku, na terenie lotniska wojskowego w Bednarach - w połowie drogi między Poznaniem a Gnieznem. Celem Zlotu było uczczenie 1000. rocznicy zjazdu gnieźnieńskiego oraz 90. rocznicy powstania harcerstwa.
2010
Stulecie ZHP. Zlot jubileuszowy w Krakowie.